Nadal odróżniam kolory

Na wystawę Wojciecha Fangora w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie z okazji urodzin dzisiaj wstęp wolny! Fot. Andrzej Banaś

- To zapach farb i terpentyny, który poczułem tu, w Krakowie, jako mały chłopiec. Pamiętam odwiedziny u naszego krewnego, który malował. Dla mnie, chłopaka, to był magiczny świat. Ale pamiętam, jak bardzo chciałem do niego wejść. Wydawał się tak inny od tego, czym żyliśmy na co dzień w rodzinnym domu.

- Tak zrodził się pierwszy obraz. Jest zresztą na wystawie "Wojciech Fangor. Przestrzeń jako gra" w Muzeum Narodowym w Krakowie. Pamięta Pan moment jego powstania?

- To była córka państwa Drymerów. Jej ojciec był dyrektorem departamentu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Pamiętam, że wśród znajomych uchodziłem za uzdolnionego plastycznie młodzieńca. Drymerówna przyszła w zielonkawej sukience, a ja - jak gdyby nigdy nic - usiadłem i zacząłem malować. A portrecik podarowałem oczywiście jej rodzicom. Nie wiedziałem, co się z nim działo przez te wszystkie lata. Tak jak i z rodziną Drymerów. Prawdopodobnie uciekli 6 lub 7 września do Rumunii, razem z innymi urzędnikami resortu. Rok temu dowiedziałem się, że ten młodzieńczy obrazek istnieje w jakiejś kolekcji.

- Nie był Pan zaskoczony, gdy zobaczył go po latach?

- Wszystko mi się przypomniało. Dziecięce wojowanie z formami, jak np. ukształtować strój, by oddał kształty ciała. Jak zaznaczyć indywidualne cechy.

- O "wojowaniu z formami" myślał 14-latek?

- No tak. Wszystko, co się wiąże z konstruowaniem obrazu, jest problematyczne dla każdego artysty, bez względu na wiek.

- Jak w rodzinie przemysłowca uchował się syn artysta?

- To były inne czasy. Przedwojenni przemysłowcy mieli ambicję. Mama była pianistką. W domu na ścianach wisiały obrazy takich artystów jak Witkacy. Pamiętam z salonu portret matki namalowany przez Alfonsa Karpińskiego.

- Wspomniał Pan o mamie. Wiem, że nie tylko podsycała w Panu pasję malarską, ale i zabierała w dalekie podróże.

- To prawda, ale muszę powiedzieć, że robiła to też dla siebie. Uwielbiała hazard. Ojciec nie znosił tej słabości. A ona przekonała lekarza, żeby stwierdził u mnie chorowitość i zalecił powietrze Riwiery Francuskiej. Stamtąd był już tylko krok do kasyn Monte Carlo. Tam przegrywała naprawdę duże sumy.

- Ale to właśnie ona odkryła podobno Pana talent.

- Po powrocie z Riwiery zaniosła moje obrazki prof. Tadeuszowi Pruszkowskiemu z Akademii Sztuk Pięknych, założycielowi legendarnego Bractwa św. Łukasza. Powiedział, że zdolny ze mnie malarz i warto zatrudnić mi korepetytora. Zaproponował swojego studenta, Tadeusza Kozłowskiego.

- Uznanie z ust tak znanego w tamtym czasie artysty jak Pruszkowski musiało sporo znaczyć.

- Tak. Zresztą zżył się z nami, z czasem chętnie zaczął bywać w naszej willi w Powsinie. Przylatywał tam nawet swoim prywatnym samolotem. I opowiadał o rozlicznych przygodach, jakie go w związku z zajmowaniem się sztuką spotykały. Jak ta, gdy został zatrudniony wraz z grupą swoich studentów do zaprojektowania wystroju transatlantyka "Batory", budowanego wtedy w Trieście. Inżynierowie i urzędnicy Ministerstwa Żeglugi byli przerażani obrazami, jakie mają zostać wystawione. Minister poprosił Pruszkowskiego, żeby poleciał i zobaczył, co jego artyści tam robią. Profesor udał się tam, obejrzał wszystko, po czym wysłał depeszę: "Z malarstwem wszystko w porządku, ale wada w konstrukcji statku, bo ster się rusza w lewo i w prawo". I oczywiście rozśmieszył tym ministra.
- Zabawne, bo wychodzi na to, że niewiele się przez te lata zmieniło. Mówię o dzisiejszych sporach, jakie wywołała Pana propozycja wystroju II linii warszawskiego metra.

- W konkursie wziąłem udział za namową architekta, Andrzeja Chołdzyńskiego. Zaprojektowałem kompozycję malarską na ścianach widocznych z peronów. Stworzyłem dekoracje oparte na układach liter utworzonych z nazw stacji. Teraz wyszło na jaw, że naruszono moje prawa autorskie. Nikt nie konsultuje ze mną decyzji odnośnie ostatecznego kształtu tego projektu, wyboru materiałów. Wiem dobrze, że przemysłowcom chodzi o pieniądze, mój ojciec był jednym z nich. Ale ja nie mogę swoim nazwiskiem podpisywać czegoś, co rozmija się zupełnie z moją koncepcją. Jeśli twórcy metra nie ustąpią, sprawę rozstrzygnie sąd.

- Działania w przestrzeni publicznej to tylko jeden z segmentów Pana działalności. Najbardziej znany jest Pan jako twórca abstrakcyjnych obrazów. To dzięki nim stał się Pan znany na świecie, podbił amerykański rynek, miał wystawę w słynnym Guggenheim Muzeum w Nowym Jorku jako pierwszy polski artysta.

- Beatrice Perry, marszandka z Waszyngtonu, na początku lat 60. przyleciała do Polski, i stwierdziła, że to, co robię, spodoba się w USA. Ale mnie się tam nie spodobało, panowała segregacja rasowa, rozmowy nie rodziły żadnych prawdziwych więzi. Mnie pociągał Paryż. I tam zamieszkaliśmy z żoną. Miałem amerykański kontrakt na pięć lat. Żyłem dzięki USA, bo tam się sprzedawały moje obrazy. W Paryżu nikt nie kupował moich kolorowych kół. Uważano, że to tylko optyczne gry, nic więcej.

- Dodajmy, że dziś te prace sprzedają się za 200 tysięcy złotych i uchodzą za Pana najbardziej znane obrazy.

- Na moją wystawę w galerii Lambert przyjechał kurator nowojorskiego Museum of Modern Art i wziął mój obraz na słynną później wystawę "Responsive Eye" w 1965 roku. Wróciłem wtedy do Stanów Zjednoczonych, gdzie o mojej sztuce pisał "New York Times", i gdzie w 1970 roku miałem indywidualną wystawę w Muzeum Guggenheima.

- Wciąż Pan pracuje. Na wystawie w Muzeum Narodowym w Krakowie oglądamy Pana autoportret sprzed kilku tygodni!

- Tak, maluję wciąż, ostatnio lekarz przedłużył mi prawo jazdy, zaznaczając, że nadal odróżniam kolory. Ale nie ukrywam, że praca artysty jest dla mnie coraz trudniejsza. Zresztą chyba to widać w tym autoportrecie. Jestem na nim nagi, na wózku, obok toalety. Schyłek. Ale nie zamierzam narzekać, bo życie miałem ciekawe.

Rozmawiał Łukasz Gazur