Žale - ogród wszystkich świętych

SŁOWENIA. Najciekawszy i największy cmentarz Lublany, to olbrzymie "miasto umarłych".

Cmentarz Žale jest położony kilka kilometrów od centrum Lublany w dzielnicy Bežigrad. Został założony w 1906 r. Wtedy ogrodzono teren, wybudowano kaplicę św. Krzyża, a także doprowadzono linię tramwajową. Jednak zasadniczy rozwój cmentarza nastąpił dopiero w latach 30-tych XX wieku, gdy stał się głównym cmentarzem Lublany. Autorem koncepcji był Jože Plečnik, architekt, który odbił swoje - ciągle widoczne - piętno na architekturze Lublany, projektując m.in. gmachy użyteczności publicznej, mosty i kościoły.
Pracę rozpoczął w 1936 r. Pierwsza kaplica została nazwana Žale, co potem stało się nazwą całego cmentarza. Dysponując stosunkowo skromnymi środkami finansowymi, wykorzystując wyłącznie lokalne materiały i zatrudniając miejscowych twórców, Plečnik stworzył dzieło, które nazwał "ogrodem wszystkich świętych".
Gdy przekroczymy granicę wyznaczoną przez kolumnadę zobaczymy szereg kaplic otoczonych drzewami i krzewami. Poza główną kaplicą cmentarną, Plečnik zaprojektował szereg kaplic nawiązujących wezwaniami do kościołów Lublany. Każda z nich jest inna, niektóre stanowią luźną interpretację wybranego stylu architektonicznego, czasem kilku równocześnie, inne są wytworem wyobraźni architekta. Do każdego wnętrza Plećnik zaprojektował inną dekorację, głównie symbole światła i zbawienia oraz motywy krzyża. Wszystko to miało stworzyć dla najbliższej rodziny zmarłego kameralną namiastkę parafialnego kościoła. Otaczająca kaplice zieleń miała zapewnić przyjazne i godne warunki do ostatniego pożegnania dla wszystkich uczestników pogrzebu. Zamiast miejsca smutku i rozpaczy, powstała oaza nadziei i ulgi. Ogromny miejski cmentarz miał wciąż zachować lokalny charakter i indywidualne podejście do każdego pogrzebu. Takie było przesłanie tego projektu Plečnika.
Na cmentarzu spoczęło ponad 150 000 osób, w tym wielu wybitnych słoweńskich artystów i polityków. Wiele nagrobków zostało zaprojektowanych przez znanych rzeźbiarzy. Jednym z ciekawszych jest mauzoleum przypominające mauzoleum Teodoryka w Rawennie. W 1939 r. spoczęły tu - przeniesione z masowych grobów - szczątki poległych podczas I wojny światowej; ponad 5 tys. żołnierzy słoweńskich, niemieckich i innych walczących w armii austro-węgierskiej. W 1957 r. na cmentarzu Žale spoczął również Jože Plečnik. W 1988 r. powstała nowa część cmentarza - Nowe Žale, według projektu Marko Music'a.
Przez cmentarz przebiega "Ścieżka pamięci" - ponad 30 km szlak, który wytyczonop śladem zasieków z drutu kolczastego, którymi otoczono okupowaną Lublanę podczas II wojny światowej. Dziś jest to popularna ścieżka spacerowa.
Paweł Kubisztal