Spojrzenie w grudniowe niebo

     Potem - jak to się mówi - długość dnia przez 6 dni stoi w mierze (są tylko sekundowe zmiany długości dnia, w praktyce niezauważalne), a na koniec miesiąca dzień "wydłuży" się już o 4 minuty. Słuszne jest przysłowie, że "Święta Łucja - dnia przyrzuca". Imieniny Łucji przypadają na 13 grudnia i do tej daty ubywa dnia po południu; wtedy też przypada najwcześniejszy zachód Słońca w Krakowie (godz. 15.38). Natomiast rano dnia ubywa jeszcze do Nowego Roku; wtedy też przypada najpóźniejszy wschód Słońca w Krakowie (godz. 7.39).
***
     Te nierównomierności wynikają z faktu, że Ziemia obiega Słońce - jak wiemy - po elipsie, z niejednostajną prędkością. Natomiast my, ze względów czysto praktycznych, posługujemy się czasem średnim słonecznym - upływającym równomiernie, a nie czasem słonecznym prawdziwym - upływającym nierównomiernie. W astronomii te dwa czasy można przeliczyć poprzez tzw. równanie czasu. Ponadto, żeby nie trzeba ciągle przestawiać zegarków przy zmianie miejsca pobytu, wprowadzono czasy strefowe zmieniające się - przynajmniej teoretycznie - co 15 stopni długości geograficznej. U nas obowiązuje Czas Środkowo-Europejski (CŚE). Ponadto wprowadza się tzw. czasy dekretowe - np. w Polsce czas letni (CŚE + 1 godz.).
     1 grudnia Słońce wschodzi w Krakowie o godz. 7.17, a zachodzi o 15.42. Natomiast w Sylwestra wschód Słońca nastąpi o godz. 7.39, a zachód o 15.48.
     Na pocieszenie trzeba dodać, że rozpoczynająca się na naszej półkuli kalendarzowa zima jest najkrótszą porą roku. Trwa jednak aż 89 dni! Lato zaś jest nieomal o 5 dni od niej dłuższe. Ta różnica długości pór roku spowodowana jest właśnie wspomnianym wyżej kształtem orbity ziemskiej. Pomimo tego zawsze nam się wydaje, że lato mija zbyt szybko...
     W pierwszej dekadzie i z końcem trzeciej dekady grudnia mamy największe szanse, aby zaobserwować, dysponując odpowiednimi przyrządami, podwyższoną liczbę plam na Słońcu (średnio rzędu 100) związaną z jego 23. cyklem aktywności.
***
     Ciemne i długie, prawie bezksiężycowe noce, dogodne do obserwacji astronomicznych, będziemy mieli w drugiej dekadzie miesiąca. Kolejność faz Księżyca będzie następująca: pełnia 3 XII o godz. 16, ostatni kwadra 10 XII o godz. 19, nów 18 XII tuż przed północą i pierwsza kwadra 26 XII w samo południe.
     W perygeum (najbliżej Ziemi) Księżyc znajdzie się dwukrotnie: 2 i 30 grudnia, a w apogeum (najdalej od Ziemi)
14 grudnia.
     Jeśli chodzi o planety, to po zachodzie Słońca nad południowo-zachodnim horyzontem można zaobserwować Jowisza w gwiazdozbiorze Wodnika, jako jasną gwiazdę -2,7 wielkości. Na lewo od Jowisza w gwiazdozbiorze Ryb, widoczny jest Saturn o jasności 0,1 wielkości gwiazdowej. W połowie miesiąca, na porannym niebie, możemy próbować odnaleźć Merkurego, jako gwiazdę około -0,2 wielkości. Natomiast Wenus znajduje się na niebie nadal w pobliżu Słońca i jest niewidoczna. Podobnie wygląda sprawa z Plutonem.
     Wieczorem na południowym zachodzie, jeszcze tylko w pierwszej dekadzie miesiąca, można próbować obserwować Urana i Neptuna jako "gwiazdki" o jasnościach odpowiednio 6 i 8 wielkości.
     Największe szanse na wystąpienie w roli pierwszej gwiazdki w Wieczór Wigilijny _ma Jowisz, chyba że niebo będzie zasnute chmurami. Na południowym wschodzie będzie się dumnie prezentował charakterystyczny gwiazdozbiór _Oriona, z najjaśniejszą gwiazdą nieba u swych stóp Syriuszem, należącą do gwiazdozbioru Psa Wielkiego.
***
     W tym miesiącu promieniują dwa roje meteorów, Geminidy i Ursydy. Geminidy mają radiant w gwiazdozbiorze Bliźniąt, a maksimum ich aktywności przypada na 14 grudnia. Ten rój meteorów to prawdopodobnie pozostałość po asteroidzie Phaeton. Natomiast radiant Ursydów leży wysoko w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy. Warunki obserwacyjne obu rojów w tym roku będą dość dobre w związku z tym, że Księżyc nie będzie przeszkadzał w obserwacjach.
     Zapraszam do złożenia wizyty w Młodzieżowym Obserwatorium Astronomicznym w Niepołomicach, przy ul. M. Kopernika 2 (tel. 281-15-61)!
ADAM MICHALEC