Wiązką protonów w raka

Jacek Sulikowski, szef działu cyklotronowego przy Cyklotronie AIC-144 w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN Fot. Jacek Bednarczyk/PAP

Radioterapia protonowa jest jedną z najbardziej nowoczesnych i skutecznych metod leczenia guzów nowotworowych oka. W Europie funkcjonuje sześć ośrodków, stosujących tę metodę. Wyniki uzyskane w tych ośrodkach świadczą, że metoda u ponad 90 proc. pacjentów prowadzi do całkowitego zniszczenia komórek nowotworowych. Co więcej - istnieje duża szansa na zachowanie przez pacjentów nie tylko oka, lecz również w zadowalającym stopniu użytecznego widzenia.

Do krajów, prowadzących radioterapię protonową nowotworów oka dołączyła właśnie Polska. Oddział Kliniczny Kliniki Okulistyki i Onkologii Okulistycznej Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie we współpracy z Instytutem Fizyki Jądrowej PAN, twórcą cyklotronu AIC-144, kilkanaście dni temu po raz pierwszy w Polsce dokonali usunięcia czerniaka błony naczyniowej oka - czyli bardzo złośliwego nowotworu - u dwójki pacjentów. Informowaliśmy o tym na naszych łamach.

Protony są cząstkami o dodatnim ładunku elektrycznym. Podczas radioterapii przyspiesza się je w cyklotronie do bardzo dużych prędkości i nadaje odpowiednią energię. Po opuszczeniu cyklotronu protony są kierowane w obszar guza. Dzięki ich właściwościom fizycznym oraz specjalistycznym urządzeniom można bardzo precyzyjnie ustalić głębokość wnikania promieni w tkankę i zakres napromienianej powierzchni. Oznacza to, że protony oddziałują wyłącznie na tkankę guza, oszczędzając znajdujące się w pobliżu nowotworu zdrowe tkanki oraz ważne dla widzenia struktury, jak soczewka, nerw wzrokowy czy siatkówka.

Stanowisko radioterapii protonowej nowotworów gałki ocznej opracowano w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie. Na razie służy jedynie do leczenia oka - gdyż wiązka protonów przyspieszana jest do prędkości, która dostarcza promieniowanie na głębokość 3 cm. Wkrótce jednak wiązką protonową będzie można leczyć wszystkie nowotwory w dowolnej lokalizacji. W Krakowie powstanie Centrum Cyklotronowe Bronowice - tuż obok IFJ, a prace budowlane rozpoczną się za niespełna dwa tygodnie - 17 marca.

- Obok cyklotronu powstanie stanowisko terapeutyczne, tzw. gantry, czyli ramię z magnesami, obracającymi się wokół pacjenta. Takie urządzenie umożliwia naświetlenie chorego z precyzją większą niż 1 mm. Połączenie cyklotronu i urządzenia gantry daje nam coś, co jest przebojem na świecie. Obecnie w Europie działają trzy takie gantry, dzięki którym można naświetlać guzy w dowolnej części ciała: we Francji, w Szwajcarii i w Niemczech. Oznacza to, że za trzy lata będziemy w czołówce światowej - mówił Paweł Olko, zastępca dyr. ds. naukowych w IFJ podczas wczorajszej konferencji w instytucie.

Dlaczego za trzy lata? Bo na sierpień 2013 roku przewidziany jest termin oddania cyklotronu.

Pieniądze na budowę cyklotronu pochodzą z programu Innowacyjna Gospodarka - 85 proc., 15 proc. płaci rząd. W sumie daje to kwotę 200 mln. zł. Obiekt budowany będzie przez belgijską firmę IBA (kontrakt został podpisany w ub. roku). Sam cyklotron przyjeżdża do Krakowa w kwietniu 2012. Na budowę gantry będzie ogłoszony przetarg.

Elżbieta Borek