Nie zamkniemy Ukraińcom granic. Już liczymy miejsca dla uchodźców

Takich obozów dla uchodźców w Polsce nie będzie. Mamy obiekty, które mogą przyjąć do 150 tys. osób FOT. HUSSEIN MALLA/AP

Pojawienie się przed polskimi konsulatami i na przejściach granicznych dziesiątek tysięcy ukraińskich uchodźców, szukających schronienia w naszym kraju jest nadal dość mało prawdopodobne, ale stała eskalacja napięcia w Kijowie i nienapawający optymizmem rozwój wypadków na linii Ukraina - Unia - Rosja nie pozwalają wykluczyć również takiej możliwości. Chyba już nikt nie ma pewności, czy sytuacja na Ukrainie nie przerodzi się w otwarty wewnętrzny konflikt.

- Rozmawiamy, jak zablokować rozlew krwi, jak zatrzymać tę spiralę na pograniczu wojny domowej. Pozostaje mediacja. Na zapleczu, jako straszak, ewentualne sankcje. Ale pamiętam epizod z Białorusią. To nie pomogło. Na razie są więc mediacje, żeby nie było więcej ofiar. Tyle można zrobić - tak definiuje pozycje negocjacyjne Polski i Unii wobec ukraińskich władz unijny komisarz Janusz Lewandowski.

Z kolei prezydent Bronisław Komorowski po ubiegłotygodniowym posiedzeniu BBN, poświęconym sytuacji na Ukrainie, mówił o próbach powstrzymywania "procesu nadciągającego, pogłębionego konfliktu i przemocy z obu stron". W ustach i prezydenta, i unijnego komisarza ds. budżetu te słowa nie brzmią optymistycznie.

Sytuacja na Ukrainie nie wygląda różowo. Pogłębia się rozdźwięk między wschodnią a zachodnią częścią kraju. Polała się krew - w Kijowie są ofiary śmiertelne. Brutalność i brak skrupułów sił rządowych oburzają całą Europę, z kolei Witalij Kliczko przyznał, że stracił kontrolę nad nastrojami opozycjonistów. W Kijowie trwają walki na barykadach. A na Zachodniej (i prozachodniej) Ukrainie w kilku miastach, w tym we Lwowie, demonstranci przejęli budynki administracji rządowej.

Wszystkiemu, co dzieje się na Ukrainie - prawdopodobniej nie całkiem biernie - przygląda się też Rosja. Minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow "oburza się" z powodu zaangażowania Unii i Polski na rzecz ukraińskiej opozycji i wypowiada coraz bardziej złowróżbne frazy o konieczności zapewnienia na Ukrainie "stabilności".

Nie można wykluczać także czarnych lub ciemnoszarych scenariuszy ewentualnego rozwoju sytuacji. Co będzie, gdy w wyniku realizacji któregoś z nich na sześciu drogowych i sześciu kolejowych przejściach granicznych Polski z Ukrainą staną kolejki uciekinierów?

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa już późną jesienią - gdy rozwinęły się protesty na kijowskim Majdanie - rozpoczęło prace nad przygotowaniem scenariusza reakcji na taki rozwój wypadków. Prawdopodobnie równolegle zajmują się tym analitycy BBN oraz odpowiednie komórki w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych oraz Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji. Z różnych nieoficjalnych źródeł można się też co nieco dowiedzieć o przygotowanych na podobne sytuacje scenariuszach działania.

Dotychczasowe doświadczenia polskich służb imigracyjnych z tzw. falami uchodźców miały dość ograniczoną skalę. Fala uchodźców z Gruzji - szczyt przekroczeń granicy notowaliśmy tu w 2009 r., prawie rok po wojnie - to łącznie ok. 5 tys. osób. Wcześniej zbliżone były rozmiary kolejnych fal imigracji uchodźczej z Czeczenii. W wypadku Ukrainy mamy jednak do czynienia z 46-milionowym krajem, z którym graniczymy bezpośrednio. I dla którego obywateli Polska jest pierwszym i oczywistym kierunkiem ewentualnej emigracji na Zachód. Tu skala ewentualnego exodusu mogłaby wielokrotnie przekroczyć znane nam z gruzińskich i czeczeńskich lekcji rozmiary.
Poważnie brane jest więc pod uwagę utworzenie tymczasowych ośrodków dla uchodźców. Ilu? Nawet bardzo wielu - w miarę potrzeb. Już teraz, na prośbę Urzędu ds. Cudzoziemców, urzędy wojewódzkie w Mazowieckiem, Lubelskiem, Podlaskiem i oczywiście Podkarpackiem przeprowadziły "wielkie liczenie" wszystkich miejsc noclegowych, które natychmiast - lub po adaptacji - mogłyby posłużyć do przyjęcia uchodźców. Przyjęcia w trybie nadzwyczajnym, na zupełnie innych zasadach niż istniejące obecnie ośrodki. W tych ostatnich wolnych jest w tej chwili ok. 500-600 miejsc. Nawet przy założeniu zagęszczenia można tam zmieścić maksymalnie tysiąc dodatkowych osób.

Urzędy wojewódzkie zliczały miejsca w ośrodkach wypoczynkowych, także tych nieczynnych, których na wschodzie Polski trochę jest. Do tego w internatach i bursach. Brano pod uwagę dawne budynki koszarowe zlikwidowanych jednostek wojskowych i opustoszałe hotele robotnicze. Liczby są dość imponujące - w sumie w czterech wschodnich województwach można w tego rodzaju miejscach zmieścić nawet 150 tys. przybyszów.

Polska - tu zgodne są wszystkie ważniejsze organy - nie próbowałaby zamknąć granicy przed uchodźcami. Przeciwnie. W razie rozwoju czarnego scenariusza pierwszym ruchem naszego MSZ miałaby być czasowa liberalizacja zasad wydawania wiz dla Ukraińców - obecny system ledwo dyszy nawet przy zwykłym, codziennym ruchu. A ten zwykły, codzienny ruch jest bardzo intensywny - rekord z końca ub. roku to 41 tysięcy przekroczeń granicy jednego dnia. W wypadku żywiołowego rozwoju sytuacji wizy byłyby wydawane nawet bezpośrednio na granicy.

Na granicę z Ukrainą skierowano by dodatkowo dwa, trzy tysiące funkcjonariuszy straży granicznej i służby celnej - takie siły można maksymalnie ściągnąć z innych odcinków granicy zewnętrznej Unii oraz z kraju. Gdyby sytuacja na granicy przekroczyła możliwości polskich funkcjonariuszy - czego również nie można wykluczyć, z pewnością poprosilibyśmy o posiłki Unię.

Zajmująca się ochroną granic zewnętrznych UE agencja Frontex może wysłać do nas funkcjonariuszy z innych krajów Wspólnoty, z pozostających w dyspozycji Frontexu tzw. zespołów szybkiej interwencji. Ubrani byliby w mundury swych krajów, na ramieniu nosiliby jednak niebieską opaskę z insygniami Unii.

W podobnej sytuacji jak Polska znalazłyby się pewnie Słowacja i Rumunia, które także odpowiadają za odcinki granic Unii z Ukrainą. Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego (w skład którego wschodzą m.in. premier, szefowie MON, MSZ, MSW i MAiC) koordynowałby zapewne działania ze swymi słowackimi i rumuńskimi odpowiednikami. Kanały współpracy na poziomie straży granicznej już istnieją.

Im większe rozmiary przybrałby hipotetyczny kryzys, tym bardziej prawdopodobne byłoby czasowe zawieszenie (lub ograniczenie) układu z Schengen na wewnętrznych granicach Polski z innymi krajami UE. Tym samym na jakiś czas musielibyśmy się pożegnać z możliwością podróżowania bez kontroli od Warszawy po Lizbonę.
Z całą pewnością przyjęcie fali uchodźców byłoby zadaniem wymagającym poważnego zaangażowania także innych krajów Unii. Nie tylko ze we względu na koszty, choć nie ma mowy o utrzymaniu pojedynczego uchodźcy taniej niż za 16-18 tys. zł rocznie. Co najmniej drugie tyle - w przeliczeniu na osobę - wyniosłyby koszty działania służb zaangażowanych w całą akcję.

Nie ma również znanych procedur dotyczących tworzenia tymczasowych ośrodków w tych policzonych już skrzętnie internatach i bursach, choć nie można wykluczyć, że gotowy projekt rozporządzenia w tej sprawie jest jednym z niejawnych elementów tworzonego planu.

W którymś momencie, prawdopodobnie na fali 30-40 tys. osób, kończą się też możliwości mobilizacyjne polskiej straży granicznej i policji. Od tego poziomu z pewnością potrzebowaliśmy także wsparcia sąsiadów.

WITOLD GŁOWACKI

PLAN NA KRYZYS

W razie realizacji czarnego scenariusza nie zamkniemy granicy

Przeciwnie, możliwe jest czasowe zliberalizowanie i uproszczenie przepisów wizowych dla Ukraińców. Nie możemy jednak ani wiz znieść, ani całkowicie otworzyć przejść granicznych. I to ze względu na konieczność ochrony terytorium nie tylko Polski, ale też całej Unii Europejskiej oraz dlatego, że ewentualny napływ uchodźców musi być ściśle monitorowany.