Komornicy pod słabnącym nadzorem

Liczba komorników i skarg na ich działania rośnie, a nadzór nad nimi jest coraz słabszy Fot. Ingimage

Aby się uporać z tą lawiną (3,4 mln niezałatwionych spraw na koniec 2012 r.), minister sprawiedliwości Jarosław Gowin postanowił po raz kolejny zwiększyć liczbę komorników. W listopadzie 1997 roku, gdy wchodziła w życie nowa ustawa o komornikach, działało ich 582. Dziś jest już 1089, a decyzją ministra jeszcze w tym roku ma być 1309. Owemu lawinowemu wzrostowi nie towarzyszy wzmocnienie sądów zajmujących się administracyjnym nadzorem nad pracą komorników i weryfikacją ich działań. To wielki problem, bo komornik - jako niezbędny element demokratycznego systemu prawnego - ma olbrzymią władzę. Brak odpowiedniego nadzoru może skłaniać do nadużyć, tym bardziej że komornicy są z jednej strony funkcjonariuszami publicznymi, a z drugiej - prywatnymi przedsiębiorcami, pragnącymi zarobić jak najwięcej.

Rafał Fronczek, przewodniczący Rady Izby Komorniczej w Krakowie, zapewnia, że nadzór nad działalnością komorników jest w Polsce wystarczająco rozbudowany. - Każdy komornik przechodzi co najmniej raz w roku kontrolę dokonywaną osobiście przez prezesa sądu rejonowego lub wyznaczonego doświadczonego sędziego. Cykliczne kontrole przeprowadzają również sędziowie-wizytatorzy sądów okręgowych oraz rady izb komorniczych - opisuje.

Do tego dochodzi stały nadzór administracyjny prezesa sądu oraz odpowiedzialność przed organami samorządu komorniczego, który może stosować kary dyscyplinarne, łącznie z wykluczeniem z profesji. W praktyce zdarza się to niezwykle rzadko, co komornicy tłumaczą "bardzo wysokim poziomem swych kompetencji i etyki".

Tymczasem Bank Światowy w raporcie "Doing Business" już pięć lata temu (gdy egzekucji było dużo mniej) zarzucił Polsce, że w praktyce nikt skutecznie nie kontroluje komorników: "Istniejący formalnie nadzór jest rozproszony, rzadki, doraźny, a przede wszystkim powierzchowny, wręcz iluzoryczny, a organy korporacyjne raczej bronią swoich niż ich rozliczają". Sędziowie formalnie sprawujący nadzór nie są w stanie "przerobić" ogromu, często skomplikowanych spraw. Do dziś nic się nie zmieniło.

- Kontrole kancelarii komorniczych na terenie okręgu krakowskiego za zeszły rok przeprowadziło, na polecenie prezesów poszczególnych sądów, 40 sędziów - mówi Waldemar Żurek, rzecznik krakowskiego Sądu Okręgowego. Tymczasem komornicy w okręgu prowadzą setki tysięcy spraw. Największa kancelaria w Polsce ma w tej chwili na głowie... ćwierć miliona egzekucji! Na ich sprawdzenie pojedynczy sędzia potrzebowałby kilkunastu lat. Gdyby zajmowałby się tylko tym.

A sądy zasypywane są skargami na komorników. - W roku 2010 było ich w krakowskim okręgu blisko 2300, w 2011 roku blisko 3000, zaś w 2012 roku 3400 - wylicza sędzia Żurek. W opinii środowiska sędziowskiego, "potrzeba kompleksowych zmian w modelu egzekucji sądowej".

Jeden sędzia sprawdzi 250 tysięcy egzekucji?

Komorników nadzorują prezesi lokalnych sądów rejonowych. - Prezes ocenia szybkość, sprawność i rzetelność postępowania, prawidłowość prowadzenia biurowości i rachunkowości oraz kulturę pracy, w tym przestrzeganie terminów i utrzymanie kancelarii na poziomie odpowiednim do godności urzędu - mówi Waldemar Żurek, rzecznik Sądu Okręgowego w Krakowie. Podkreśla, że nie jest prawdą, iż do kontroli wyznaczani są sędziowie młodzi i mało kompetentni. - Niektórzy prezesi sami dokonują corocznej lustracji komorników, niektórzy natomiast wyznaczają doświadczonego sędziego - dodaje rzecznik.
Problem w tym, że w ciągu ostatnich lat liczba komorników podwoiła się, a w tym roku wzrośnie o kolejnych 20 proc. Dwukrotnie wzrosła też liczba egzekucji: do średnio 4 tysięcy na komornika. Tymczasem prezesów i sędziów zajmujących się nadzorem jest coraz mniej. Przyczyniła się do tego forsowana przez ministra Jarosława Gowina reorganizacja sądów; komornicy kontrolowani dotąd przez prezesów mniejszych sądów przeszli pod nadzór większych jednostek, gdzie działa po 5, a nawet 8 komorników prowadzących najwięcej egzekucji. Te sądy już wcześniej były zawalone sprawami. Teraz doszły im nowe kontrole oraz skargi na komorników. A tych ostatnich przybywa po 20 proc. rocznie. W roku 2012 w okręgu krakowskim było ich 3,4 tys. Najwięcej wpłynęło do sądów: w Krakowie-Podgórzu (694), Krowodrzy (632), Śródmieściu (549) i Nowej Hucie (425).

Wierzyciele skarżą się najczęściej na opieszałość komorników i ich nikłą skuteczność. Ta ostatnia spadła poniżej 20 proc. Paradoksalnie - najmniejsza (17 proc.) jest w wielkich kancelariach. Rafał Fronczek, szef Rady Krakowskiej Izby Komorniczej, już 5 lat temu zwracał uwagę, że wprowadzone wtedy przepisy, pozwalające komornikom działać na terenie całego kraju (a nie tylko w granicach rewiru), spowodowały, iż do 10 proc. największych kancelarii trafiło ok. 1/3 wszystkich spraw. Jedna z warszawskich kancelarii odnotowała wpływ taki jak wszyscy (64) komornicy z izby krakowskiej łącznie. W zeszłym roku 100 największych kancelarii prowadziło ponad 1,3 mln egzekucji, co daje średnio 1100 spraw na kancelarię miesięcznie; rekordzistka miała 20 razy więcej. Wnikliwa kontrola takiej kancelarii przez sędziego jest fizycznie niemożliwa.

Przy rosnącej ilości spraw coraz częściej zdarzają się błędy i nadużycia. Komornicy przyznają się do nich równie niechętnie jak ostatnio Ryszard M., który bezprawnie wyczyścił konto chorej emerytki i nie zamierzał oddać pieniędzy. Dłużnicy żalą się na łamanie procedur, wyprzedaż majątku za bezcen i ustawianie licytacji pod konkretnych uczestników. Miał tak m.in. robić Sebastian S. - sprzedał warty 100 tys. zł ciągnik rolnika z Warmii za 12 tys. zł biznesmenowi, z którym wcześniej rozmawiał przez komórkę... 60 razy.

Zbigniew Bartuś

[email protected]