Nobel świata architektury 2010, czyli o logice przestrzeni

Projekty na lepsze jutro

Nagroda Pritzkera jest największym światowym wyróżnieniem architektonicznym. Ufundowała ją w 1979 roku amerykańska rodzina Pritzkerów - właścicieli międzynarodowej sieci hoteli Hyatt Regency. Intencją fundatorów było uhonorowanie dyscypliny twórczej, która nie jest nagradzana Noblem oraz umotywowanie architektów do większej innowacyjności. Wybór architektury miał oczywiście też związek z doświadczeniami Pritzkerów przy tworzeniu sieci hotelowej.

Nagrodę otrzymuje żyjący architekt (tylko w 1988 roku z okazji dziesięciolecia nagrody dostały ją dwie osoby), który, zdaniem jury, przez swój "talent, wizję i zaangażowanie, przyczynił się do wzrostu dorobku cywilizacyjnego oraz zhumanizowania otaczającego nas środowiska". Procedury przyznawania nagrody podobne są do noblowskich - z nominacjami, kwalifikacją wstępną i tajnym głosowaniem nadzorowanym przez znane firmy audytorskie. W jury zasiadają krytycy architektury oraz znane postaci świata przemysłowców, jak lord Rothschild czy prezes koncernu Fiata Giovani Agnelli.

Laureat honorowany jest medalem z brązu autorstwa Louisa H. Sullivana (architekta z Chicago, znanego twórcy drapaczy chmur), i czekiem na 100 tysięcy dolarów. Wystawa prac laureatów nagrody Pritzkera „The Art of Architecture” gości w najbardziej prestiżowych galeriach świata. W 2001 roku wystawa ta prezentowana była w Polsce - w Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie i w Muzeum Architektury we Wrocławiu.

W 2010 roku nagrodę otrzymała pracownia SANAA, której znakiem rozpoznawczym stały się prostota i zwracanie uwagi na kontekst, w jakim żył będzie budynek. Są z dala od rozbuchanej megalomanii starchitektów.

Kazuyo Sejima i Ryue Nishizawa pracują razem od 15 lat. Ona – w 1981 r. ukończyła studia architektoniczne na Japońskim Uniwersytecie dla Kobiet. W 1992 r. otrzymała tytuł „młodego architekta roku” w Japonii. On – w 1990 r. ukończył studia architektoniczne na uniwersytecie w Jokohamie.

Przez kilka lat współpracowali ze sobą, aż dojrzeli do założenia wspólnego biura – w 1995 r. powstała SANAA. Pierwszym projektem, jaki Sejima i Nishizawa zrealizowali pod szyldem nowej pracowni, było O-Museum, czyli Ogasawara Museum w Nagano, którego budowa zakończyła się w 1999 r. Później zaprojektowali takie budynki, jak 21st Century Musem of Contemporary Art w Kanazawie, Szklany Pawilon dla Toledo Museum of Art w Ohio, De Kunstline Theater i Centrum Kultury w Almere (Holandia), New Museum of Contemporary Art w Nowym Jorku, Rolex Learning Center w Lozannie w Szwajcarii czy filię Luwru w Lens na północy Francji. Jednocześnie, oboje prowadzą własne, niezależne praktyki.
SANAA podkreśla, że najważniejszy jest dla nich zespół i nie są w stanie wskazać, który z jego członków jest autorem konkretnych rozwiązań zastosowanych w projekcie. Choć, oczywiście, ostateczne decyzje zawsze należą do Sejimy i Nashizawy. Charakterystyczny jest także stosowany przez nich język formalny, wynikający z przekonania, że budynek musi być spójną całością, w której materialna forma jest tylko jednym z elementów –scenerią dla ludzi i ich działalności, przedmiotów, otoczenia.

W swoich pracach Sejima i Nishizawa stawiają na ciągłość przestrzeni, budowanej przestronnymi pomieszczeniami pełnymi światła. Świetnym tego przykładem jest ukończone pod koniec 2009 r. Rolex Learning Center w Lozannie. Początkowo miał to być budynek wielopiętrowy, ale ostatecznie architekci zdecydowali się na jednopoziomową, rozległą, lekko pofalowaną przestrzeń. Udało się tu zmieścić bibliotekę, miejsce na wystawy, restaurację, biura, ale wszystkie oddzielone są od siebie tylko... podłogą. Falująca powierzchnia wznosi się i opada, zaznaczając przeznaczenia danej części budynku. Dzięki temu udało się z jednej podzielić przestrzeń, z drugiej zachować jej ciągłość, otwartość. Widz ma wrażenie, że cała budowla się przed nim stoi i na niego czeka. Bo w projektach SANAA najważniejsza jest dostępność na wyciągnięcie ręki  i demokratyczne podejście.

Jak sami mówią, projektując wnętrza budynków odrzucają hierarchię ważności, preferując „równorzędność przestrzeni” i stawiając na jej demokratyczność i dostępność. Zasady te znalazły odzwierciedlenie także w budynku De Kunstline Theater i Centrum Kultury w Almere (2008), gdzie organizacja wnętrza bazuje na podziale kondygnacji na szereg prostych klas i sal warsztatowych, z których każda ma widok na jezioro.

Ważnym elementem demokratyzacji przestrzeni jest również dla SANAA otwarcie budynków na otoczenie – zarówno przez transparentność elewacji, jak i łatwość dostępu. Projektując New Museum w Nowym Jorku, Sejima i Nishizawa chcieli, by obiekt ten był otwarty i na miasto, i na ludzi. Dlatego równie dużo uwagi jak galeriom, poświęcili strefie wejściowej na parterze, teatrowi, księgarni, a nawet miejscu rozładunku dostaw, które znajduje się tuż obok głównego wejścia.

Kwintesencją idei integracji architektury z otoczeniem był ubiegłoroczny pawilon dla Serpentine Gallery w Londynie. Jego głównym elementem był aluminiowy dach, przypominający snującą się po parku smugę dymu. Wijące się zadaszenie, wsparte jedynie na smukłych rurkach, dawała wrażenie całkowitej otwartości pawilonu zwłaszcza, że jedynymi ścianami były przezroczyste przegrody wydzielające kawiarnię.

Już po tych kilku projektach widać, że Sejima i Nishizawa zdecydowanie odrzucają ostentacyjne, przegadane formy na rzecz poszukiwania najbardziej elementarnych i istotnych wartości. Rezultatem tych działań są prostota i powściągliwość w stosowaniu wszelkich ornamentów. Każdy z tych budynków jest logicznym rezultatem myślenia o przestrzeni, w której został umieszczony.

ŁUKASZ GAZUR