Najważniejsza była świńska grypa

Naukowy rok 2009 rozpoczął się mocnym uderzeniem.

W styczniu NASA ogłosiła dowody, że Mars jest planetą biologicznie i geologicznie żywą. Odkryte na powierzchni planety struktury przypominające wyschnięte koryta rzek świadczą, że Mars nie zawsze był suchy i zimny, a obecność wody na planecie już wcześniej potwierdziły sondy kosmiczne. Również w styczniu na orbitę okołoziemską trafiło urządzenie o nazwie SphinX służące do obserwowania miękkiego promieniowania rentgenowskiego emitowanego przez koronę słoneczną. Wykonała go grupa polskich naukowców z Zakładu Fizyki Słońca przy Centrum Badań Kosmicznych PAN we Wrocławiu. Z kolei w październiku NASA potwierdziła obecność wody na Księżycu. Dokonano tego przez rozbicie na powierzchni Srebrnego Globu fragmentu starej rakiety. Jednak najważniejszym wydarzeniem astronomicznym minionego roku, zdaniem prof. Michała Różyczki z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika w Warszawie, była udana rewitalizacja teleskopu Hubble'a. - Misja przebiegła bezbłędnie, o czym świadczą nowe wspaniałe zdjęcia bardzo dalekich rejonów kosmosu. Nie wątpię, że poczciwy Hubble jeszcze nie raz nas zadziwi - mówi prof. Różyczka.

2009 r. do udanych zaliczyć mogą też lekarze. W lutym pierwszy na świecie jednoczesny przeszczep części twarzy i obu dłoni przeprowadzili francuscy chirurdzy. Z kolei w lipcu pierwszego na świecie obustronnego wszczepienia implantów ucha środkowego pacjentowi z poważnym uszkodzeniem słuchu dokonał prof. Kazimierz Niemczyk z Katedry i Kliniki Otolaryngologii Akademii Medycznej w Warszawie. Polscy lekarze opracowali również system monitorowania słuchu, pozwalający od razu ocenić, czy operacja się powiodła i czy pacjent słyszy.

W ważne wydarzenia naukowe obfitowała jesień. W październiku tradycyjnie przyznano Nagrody Nobla. Zdaniem prof. Ryszarda Tadeusiewicza, wybitnego biocybernetyka i informatyka, byłego rektora Akademii Górniczo-Hutniczej, na szczególne wyróżnienie zasługuje Nobel w dziedzinie fizyki przyznany Charlesowi K. Kao, Willardowi S. Boyle'owi i George'owi E. Smithowi za odkrycie sposobów transmisji światła na długie dystanse przez włókna optyczne i opracowanie sensora cyfrowego. - To był autentyczny przełom. Dzięki włóknom optycznym mamy dziś internet. Z kolei sensory cyfrowe to cała sfera fotografii cyfrowej oraz zupełnie nowa jakość w inżynierii biomedycznej. Za pomocą sensorów cyfrowych można dziś uzyskiwać obrazy mammograficzne o takiej jakości, że pozwalają wykryć nowotwór znacznie wcześniej niż tradycyjne klisze fotograficzne - mówi prof. Tadeusiewicz. Nagroda Nobla z fizjologii i medycyny powędrowała do Carol Greider, Elizabeth Blackburn i Jacka Szostaka za wyjaśnienie zjawiska kluczowego dla zrozumienia procesów starzenia się komórek oraz rozwoju nowotworów. Z kolei laureatami Nobla w dziedzinie chemii zostali Venkatraman Ramakrishnan, Thomas A. Steitz oraz Ada E. Yonath za prace nad strukturą i funkcją rybosomu. Tuż po Noblach, w listopadzie, świat obiegła informacja o ponownym - udanym! - uruchomieniu Wielkiego Zderzacza Hadronów (LHC). Gigantyczny akcelerator zepsuł się we wrześniu 2008 r., zaledwie po 9 dniach od startu. - Urządzenie osiągnęło światowy rekord pod względem energii zderzeń, tzn. przeprowadzono zderzenia przy energiach wyższych niż najwyższe do tej pory uzyskiwane w Laboratorium Fermiego w USA - mówi prof. Marek Jeżabek, dyrektor Instytutu Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie, którego pracownicy uczestniczyli w budowie LHC.

W październiku duże poruszenie w naukowym świecie wywołało odkrycie naukowców z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley, którzy po 15 latach badań opisali najbardziej kompletny szkielet najstarszego znanego przodka człowieka sprzed 4,4 mln lat - Ardipithecus ramidus (nazwanego Ardi). - Rekonstrukcja szkieletu zmusiła do odrzucenia wielu wyobrażeń o ewolucji przodków człowieka. "Ardi" ważył ok. 50 kg przy wzroście 120 cm, miał jeszcze mały mózg, ale już opanował chód dwunożny i nie podpierał się przy tym kończynami przednimi. Odkrycie to niewątpliwie robi wielkie wrażenie, zwłaszcza że świętowaliśmy 200-lecie urodzin Darwina i 150-lecie wydania jego dzieła o pochodzeniu gatunków - mówi dr Lech Trzeciak, redaktor ds. biologii i medycyny w miesięczniku "Świat Nauki". Prestiżowy tygodnik "Science" uznał odkrycie Ardi za wydarzenie naukowe 2009 r. Jednak, zdaniem dr Trzeciaka, o wiele ważniejszym wydarzeniem ubiegłego roku był triumfalny powrót terapii genowej. - Po niepowodzeniach z końca XX w. wreszcie doczekaliśmy się udanych doświadczeń z terapią pewnych form wrodzonej ślepoty (LCA), wrodzonej degeneracji mózgu (ADL) i ciężkiego niedoboru odporności (SCID) - mówi dr Trzeciak.

Gorące (nomen omen) dyskusje wzbudzała przez cały rok kwestia zmian klimatu. Zwolennikom tezy o istotnym wpływie człowieka na przemiany klimatyczne przeciwnicy zarzucali manipulacje, kłamstwa, a nawet spisek, argumentując, że zmiany mają charakter naturalny. Zwołany w grudniu do stolicy Danii Kopenhagi międzynarodowy szczyt klimatyczny zakończył się w ocenie wielu komentatorów, a nawet jego uczestników porażką.

Mimo wielu ciekawych i ważnych wydarzeń naukowych w 2009 r. media zdominował jeden temat z pogranicza nauki i zdrowia: epidemia grypy wywołanej przez wirusa A/H1N1. W czerwcu Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła pierwszą od ponad 41 lat pandemię grypy spowodowanej tym wirusem. Choroba wywołała panikę w wielu krajach, wiele państw zakupiło szczepionkę dla swoich obywateli, inne nie zdecydowały się na to. Według danych WHO z powodu nowej grypy (zwanej świńską) zmarło na całym świecie ok. 10 tys. osób. Wszystko wskazuje na to, że w 2010 r. świńska grypa nadal będzie tematem medialnych doniesień.

Piotr Stachnik

[email protected]