Grzmiący Dettifoss

Jökulsa á Fjöllum i wodospad Dettifoss Fot. Autorka

ISLANDIA. Huk wodospadu naśladuje odgłos grzmotów. Łomot spadającej wody ogłusza. Rozpylona mgła przesłania niebo, wypełnia koryto rzeki.

Przez Islandię, najzasobniejszy w wodę kraj świata, płynie około 250 rzek zasilanych przez lodowce, topniejące śniegi i opady.

Wiele z nich bierze początek w interiorze, w lodowcu Vatnajökull, największej pokrywie lodowej Europy. Płyną wartko, a poziom ich wody zależy od pory roku, temperatury i pogody. Zmienia się nawet w ciągu dnia. Zwykle rano, po zimnej nocy, jest mniejszy, wieczorem zaś rzeka przybiera. Tocząca na dystansie 206 km brunatne wody rzeka Jökulsa á Fjöllum (isl. Rzeka Lodowcowa z Gór) jest drugą co do długości rzeką kraju. Mimo iż płynie przez jałowe lawowe obszary, jest bardzo zasobna, zasilana największym dorzeczem (7750 km kw.). Wypływa z czoła północnych jęzorów Vatnajökull, unosząc z nich olbrzymie ilości wulkanicznego popiołu, osadów skalnych i mułu. Jest mętna, szara i lodowato zimna. Prowadzi wody ku północy, do Axarfjördur i Oceanu Atlantyckiego. Rzeka płynie wpierw wolno przez łagodnie nachylony wulkaniczny płaskowyż, a w miejscu, gdzie na jego krawędzi teren opada, przyspiesza. Odtąd grzmiąca i pełna zdradzieckich zawirowań w dalszym biegu dowodzi władczej siły, z impetem wodospadów Selfoss, Dettifoss, Hafragilsfoss, Vigabergsfoss i Rettarfoss spadając do przepastnego kanionu.

Jókulsargljufur (Kanion Rzeki Lodowcowej), gdyż taką nosi on nazwę, jest najciekawszym i najdłuższym, 25-kilometrowym kanionem wyspy. Niektórzy nazywają go islandzkim "Wielkim Kanionem" - początkowo jest wąski, miejscami osiąga 100 m głębokości, zaś dalej rozszerza się do 500 m. Najciekawszy odcinek jego zachodniego brzegu w 1996 r. objęto parkiem narodowym o tej samej nazwie.

Obraz bazaltowego kanionu kształtowały apokaliptyczne powodzie, jakie spłynęły rzeką Jökulsa. Wywołane przez jökullhlaup (wezbrania wód w następstwie erupcji wulkanów znajdujących się pod czapą lodowca Vatnajökull i związane z nimi gwałtowne tajanie lodu) zmieniały bieg rzeki, pogłębiały koryto, rzeźbiły kanion i fantastyczne formy bazaltowe. Jak wielki wpływ na środowisko mają wcale nie rzadkie na Islandii jökullhlaup widać na przykładzie wąwozu Ásbyrgi, utworzonego 30 km poniżej Dettifoss w wyniku trzech potężnych erupcji subglacjalnych wulkanów Kverkfjoll i Bardarbunga (około 4000, 3000 i 2500 lat temu) i katastroficznej siły szalejącej Jökulsy, niosącej tony brył lodu. Wskutek kolejnych takich zdarzeń rzeka zmieniła koryto i teraz płynie, szerokim łukiem omijając wąwóz.

Posępną pustynię Parku Narodowego Jókulsargljufur ożywiają spektakularne wodospady, a głównie najpotężniejszy w Europie: Dettifoss. Wczesnym latem, kiedy topnieją lody i śniegi, każdego dnia przewala się przez niego do 23000 ton wody, a zamulona rzeka w dolnym biegu nanosi niewyobrażalne ilości osadów, modelując teren. Za to zimą, gdy spokojniejsze odcinki rzeki zamarzają, przez próg wodospadu przepływa tylko połowa jego zasobów.

Dettifoss najlepiej widać z zachodniego brzegu rzeki, ale wpierw trzeba zejść do jego krawędzi, trawiastej, co w tym krajobrazie jest zupełną rzadkością, karmionej wilgocią wodospadu. Prowadzący w dół odcinek żwirowej pustyni jest dość stromy, mokry i śliski, wymaga napiętej uwagi. Rzeki płynącej głębokim kanionem z niego nie widać, ale kierunek wodospadu wskazuje daleko słyszalny huk wody i wzbijające się ku niebu jej rozbryzgi. Tym bardziej po dojściu do skrajnego grzbietu, skąd Dettifoss po raz pierwszy pojawia się w całym majestacie, i gdzie staje się w obliczu jego nieokiełznanej mocy, widok przewalającej się przez próg wody robi wrażenie. Zwłaszcza, gdy przebłyskujące niekiedy słońce rozwiesi nad kanionem szeroki łuk tęczy.

KRYSTYNA SŁOMKA