Diagnoza, leki i edukacja chorego

Polskie Towarzystwo Alergologiczne szacuje, że z powodu alergii cierpi dziś połowa Polaków. Choroby alergiczne dotykają mieszkańców współczesnego świata, bez względu na poziom rozwoju danego kraju. Zdaniem World Allergy Organization - Światowej Organizacji Alergii, u 30-40 proc. populacji występuje co najmniej jedno schorzenie alergiczne, a skala zjawiska rośnie. Narasta też problem astmy, na którą, według Światowej Organizacji Zdrowia, choruje na świecie ponad 235 mln osób, w tym ponad 4 miliony Polaków. Astma jest przewlekłą, zapalną chorobą dróg oddechowych, najczęściej o podłożu alergicznym. Rozróżniamy także astmę niealergiczną, która często jest wywołana infekcjami, np. wirusowymi.

Alergia i astma znacząco wpływają na jakość życia pacjentów i ich rodzin, generują ogromne koszty społeczne i ekonomiczne. Postęp medycyny pozwala jednak na coraz skuteczniejszą walkę z alergią i astmą. Jeśli nie można ich wyleczyć, to przynajmniej udaje się je kontrolować.

Diagnoza i dobór leków

Od czego zależy sukces leczenia alergii i astmy? - Po pierwsze, od dobrego rozpoznania - mówi dr Piotr Dąbrowiecki, prezes Polskiej Federacji Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POCh. - Po drugie, od dopasowania leków. W leczeniu szeroko pojętej alergii korzysta się z leków antyhistaminowych, głównie w formie doustnej, ale także stosowanych miejscowo, na przykład na błonę śluzową oka czy nosa. Stosujemy też leki antyleukotrienowe, które hamują mechanizmy nasilające stan zapalny i uzupełniają działanie leków antyhistaminowych, a także sterydy stosowane miejscowo.

Leki dobiera się w zależności od tego, jaki narząd jest zajęty - czy chorują dolne drogi oddechowe (oskrzela, płuca), czy górne (nos, gardło, krtań). Zdarza się, że osoba z astmą alergiczną ma także objawy alergicznego nieżytu nosa. Tu podstawą leczenia są steroidy wziewne, ponieważ mają największy potencjał przeciwzapalny.

- Podajemy je miejscowo, czyli bezpośrednio na błonę śluzową układu oddechowego - wyjaśnia dr Dąbrowiecki. - Są bardzo bezpiecznymi lekami. W dawkach, które stosujemy w astmie lekkiej i umiarkowanej, praktycznie nie mają działań niepożądanych. Te, o których należy wspomnieć pacjentowi, to chrypka, suchość czy grzybica gardła. Sprawdzonym patentem na pozbycie się ich jest płukanie jamy ustnej po zażyciu leku. Czasami do steroidów wziewnych dodajemy leki rozszerzające oskrzela, aby wzmocnić ich działanie i uwolnić chorego od kaszlu i duszności.

Ważny jest inhalator

Poza prawidłowym rozpoznaniem i dobrze dobranym lekiem, ważny jest jeszcze trzeci element terapii wziewnej - inhalator. Edukacja w zakresie aerozoloterapii to podstawa skutecznego leczenia. Pacjent, który nie nauczy się jak stosować dany inhalator przy jego zmianie na inny (jest ich wiele, a ich stosowanie drastycznie się różni), może mieć zaostrzenie choroby. Dlatego propozycje zamiany leku w aptece zawsze należy konsultować ze swoim lekarzem.

- Jeśli zmienia się inhalator, to błędem w sztuce jest niepokazanie jak on działa i sprawdzenie, czy pacjent jest w stanie prawidłowo zainhalować lek - zauważa dr Dąbrowiecki. - Niestety, nie ma u nas opieki farma- ceutycznej, nad czym boleję. W takich realiach inhalator nie powinien być wymieniany na poziomie apteki. Jeśli lekarz zleca dany preparat, to taki powinien być wydany. W przeciwnym razie, gdy pacjent przychodzi na kolejną wizytę z innym inhalatorem, mamy problem. Nie wiemy, czy leki są źle dobrane, czy forma inhalacji jest nieodpowiednia.

Objawy nie ustępują

Co jednak, gdy pomimo edukacji i prawidłowo dobranych leków, chory nadal ma objawy? Jak wyjaśnia dr Piotr Dąbrowiecki, wówczas lekarze sięgają po steroidy doustne.

- Są skuteczne, ale mają działania uboczne, których się obawiamy - przyznaje alergolog. - Na szczęście, możemy też zastosować tzw. leczenie biologiczne, czyli omalizumab dostępny w programie lekowym lub mepolizumab, na którego refundację nadal czekamy.

Dziś leczenie astmy może być spersonalizowane. Mówimy wręcz o leczeniu jej fenotypów. Lekarzy interesuje nie tylko to, czy pacjent ma kaszel i duszność, ale próbują sięgać głębiej: działać przyczynowo, usunąć problem, który stoi u podstawy rozwoju choroby. Podsumowując, aby osiągnąć sukces w terapii chorego z astmą, należy wybrać leczenie na miarę pacjenta. Oprócz dobrze dobranego leczenia, należy chorego przeszkolić w zakresie aerozoloterapii, a także nauczyć go, jak skutecznie unikać lub walczyć z alergenami. Alergicy mogą skorzystać z immunoterapii swoistej - najlepszej formy profilaktyki i leczenia w jednym. Natomiast astmatycy z ciężką postacią choroby powinni mieć dostęp do biologicznego leczenia astmy.

Błędy pacjentów

Badania prof. Ryszardy Chazan z 2012 r. pokazują, że tylko 18 proc. chorych ma stabilną postać astmy, 47 proc. nie ma nad nią pełnej kontroli, a 32 proc. ma postać niekontrolowaną, która grozi zaostrzeniem. Z kolei badanie LIAISON z 2016 r., opublikowane w Respiratory Research, wskazuje, że ok. 56 proc. chorych doświadcza objawów niestabilnej astmy. Dlaczego tak się dzieje?

- Nawet gdy postawimy dobre rozpoznanie i zalecimy dobry lek, a nie przeszkolimy pacjenta, możemy ponieść porażkę terapeutyczną - odpowiada dr Dąbrowiecki.

Jakie błędy popełniają pacjenci? Najczęstszą przyczyną odstawienia lub modyfikacji stosowanego leczenia pozostaje poprawa samopoczucia i ustąpienie objawów. Jest to interpretowane jako „wyleczenie” i brak potrzeby kontynuacji terapii. Z drugiej strony dowodzi, że lekarz nie przekazał pacjentowi podstawowych informacji: astma jest chorobą na całe życie. Od chwili jej rozpoznania należy regularnie stosować leczenie przeciwzapalne, steroidy wziewne. Regularne leczenie powoduje, że astma jest stabilna, przebiega bez zaostrzeń, nie wpływa na tryb życia chorego. W celu podtrzymania kontroli choroby wystarcza mała dawka leków, czasem stosowana tylko raz dziennie. Oczywiście, jeśli przez wiele miesięcy nie ma objawów choroby, lekarz może leczenie okresowo odstawić.

Drugą najczęstszą przyczyną niestosowania się do zaleceń jest odczuwanie miejscowych działań niepożądanych stosowanego leczenia lub obawa przed działaniami niepożądanymi. Pacjent powinien zgłaszać objawy gorszej tolerancji leczenia i pytać lekarza o związane z terapią ryzyko.

- Powinno się mieć więcej czasu dla chorych, aby rozwiać ich niepokój związany z leczeniem przewlekłym - komentuje dr Piotr Dąbrowiecki.