Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Nasza Historia. Teodor Talowski i jego bajkowa architektura

red.
Zwany jest "krakowskim", "północnym" lub "galicyjskim" Gaudim. Pozostawił po sobie sporo, bo ponad 70 budowli, z których kilkanaście stoi w Krakowie. Inspiracje czerpał z Wiednia, Lwowa i Niderlandów, aż Pod koniec XIX wieku sam stał się inspirujący dla licznych naśladowców.

Teodor Talowski (1857-1910) i Antoni Gaudi (1852-1926) tworzyli w podobnym czasie, lecz w krańcowo odległych miejscach Europy, w innych realiach kulturowych i odmiennych tradycjach historycznych. Trudno odnaleźć podobieństwa stylów galicyjskiego architekta i mistrza z Katalonii. Ceglane asymetryczne „fortece” z wykuszami, przerysowanymi detalami i łacińskimi maksymami nie przypominają mauretańsko pokrzywionych, kolorowych fasad budynków Gaudiego w Barcelonie, czy nieco „gargamelowatej” świątyni Sagrada Familia. Jeśli Talowski bywa nazywany galicyjskim Gaudim, to z racji oryginalności swych dzieł i dla podkreślenia jego geniuszu.

Wszystkie realizacje Talowskiego zdradzają niepospolity talent architekta, a wiele z nich ma charakterystyczne cechy, które pozwalają na pierwszy rzut oka rozpoznać w nich rękę mistrza. Prawdziwym powodem do chwały dla artysty jest zespół okazałych kamienic przy ul. Retoryka w Krakowie. To szeroka dwupasmowa aleja, rozdzielona zielonym spacerowym deptakiem. Wyglądała dość osobliwie na tle innych ówczesnych ulic, bo w czasach galicyjskich trakty drożne budowano tak, by mogły się minąć dwie dorożki, ewentualnie przy większych arteriach dodawano jeszcze miejsce na tory dla nowego wynalazku - tramwaju. Tak szerokie aleje, jak obecna ul. Retoryka, praktycznie się nie zdarzały.

Wyjaśnienie tej zagadki jest dość proste. Otóż kiedyś nie była to ulica, lecz kanał, którym płynęła Młynówka Królewska. W czasach Talowskiego koryto nie było jeszcze zasklepione, toteż miejsce przypominało nieco Wenecję (taką nazwę nosi zresztą jedna z okolicznych ulic) albo Amsterdam. Zapewne dlatego Talowski, któremu pod koniec XIX wieku zlecono zaprojektowanie kilku kamienic w tym miejscu, nawiązał do architektury późnego niderlandzkiego renesansu, wzbogacając fasady groteskowo przerysowanymi detalami i swobodną asymetrią. Dało to piorunujący, ogromnie malowniczy efekt, a przebudowa kanału w normalną dwupasmową aleję nadała miejscu niezwykły wygląd.

Na jednej z fasad umieścił Talowski żabę grającą na mandolinie (kamienica "Pod Śpiewającą Żabą"), co pod koniec XIX wieku można było tłumaczyć tym, iż była tu szkoła muzyczna, zaś w pobliskim kanale kumkały żaby. Po ponad stu latach żaba Talowskiego wygląda już zupełnie surrealistycznie.

Domy autorstwa Talowskiego stawiane były w nowych dzielnicach Krakowa, wyrastających na przełomie XIX i XX wieku. Budowano je na działkach, układających się w szeroki łuk, począwszy od Dworca Głównego aż do Wisły, w przestrzeni pomiędzy Plantami a dzisiejszymi Alejami Trzech Wieszczów. W czasach Talowskiego znajdował się tam nasyp tzw. kolei cyrkumwalacyjnej (ośmiokilometrowa linia obwodowa dla pociągów towarowych i wojskowych), stanowiący zarazem granicę miejskiej zabudowy. W obrębie Plant znajdziemy tylko jedno dzieło Talowskiego.

SPRAWDŹ SWOJĄ WIEDZĘ W NASZYM QUIZIE

W numerze m.in.:
KRAKÓW i MAŁOPOLSKA
Teodor Talowski - galicyjski Gaudi.
Jego bajkowe budynki są tak charakterystyczne, że od razu rozpoznajemy rękę mistrza.

Kraków dozbraja armię. Ckm-y, granatnik i inny sprzęt dostali w maju 1938 r. żołnierze 20. Pułku Piechoty Ziemi Krakowskiej. Do Europy nadciągała wojenna zawierucha.

Panteon Długosza. Powtórny pogrzeb największego polskiego kronikarza zapoczątkował Panteon Narodowy na Skałce.

Wawelski ogród króla. Zygmunt Stary do dyspozycji miał dwa tarasy, położone jeden nad drugim na zboczu zamkowego wzgórza. Niżej urządzono luksusową królewską łaźnię, a w pobliżu znajdował się wybieg lwów.

Wielka moc świętych kości. Wilhelm Zdobywca docenił męstwo pokonanego pod Hastings przeciwnika. Kazał nawet rozrzucić jego kości wzdłuż wybrzeży Anglii, by na zawsze broniły wyspy. A czyje kości chronią Kraków?

Najpiękniejsza willa. Pałacyk Alfreda Milieskiego w Piekarach wyróżniał się wśród galicyjskich posiadłości. Wzniesiony w stylu włoskiego gotyku i renesansu, nazywany był najpiękniejszą willą w Polsce. Dzisiaj niszczeje.

Kryminalna zagadka półwiecza. Krakowska policja uznała tę sprawę za najtrudniejszą w ciągu 50 lat. W maju 1911 r. w mieszkaniu przy ul. Szlak zamordowano Wincencję Sienicką, wdowę po poborcy podatkowym.

Wolny Kraków fetuje potomka wieszcza narodowego. Władysława, najstarszego syna Adama Mickiewicza, podejmowano w maju 1922 r. z wielkimi honorami. Z wdzięczności za konsekwentne pielęgnowanie spuścizny ojca polskiego romantyzmu.

KRAJ i ŚWIAT
Wojna hybrydowa na Kresach w latach 20.
Już sto lat temu Sowieci wysłali do Polski „zielone ludziki”.

Jaruzelski - prawie jak marszałek. Paweł Kowal o karierze generała w czasach Edwarda Gierka.

Esbek - literat. Andrzej Sieradzki wolał bankiety w Związku Literatów Polskich niż karierę na Rakowieckiej.

Wybitny i zepsuty.
Wszystkie twarze Stanisława Cata-Mackiewicza.

Polak w Dahomeju.
Jak Józef Miłkowski z Legii Cudzoziemskiej walczył z amazonkami.

Muza Skamandrytów. Przerażające doświadczenia zapomnianej Marii Morskiej.

Kasiarze II RP. Bandycki kunszt w przedwojennej Polsce.

Berlin 1945. Jak padał ostatni bastion Hitlera. Okrucieństwa i gwałty końca wojny.

Zbrodniarze dezerterują. Dokąd uciekali bonzowie III Rzeszy?

Twiggy ikona.
Pierwsza lanserka szczupłej sylwetki. Na czym polega fenomen Leslie Hornby.

HISTORIA POPKULTURY
Drastyczny Bacon.
Dekodujemy najsłynniejsze dzieło mistrza figuratywizmu.

Trójkąt miłosny. Słabość egipskiej królowej do rzymskich wodzów.

Szykowna muszka, perfumy stworzone dla Audrey Hepburn, czekoladowe fantazje.

W serwisie prasa24.pl można kupić e-wydanie „Naszej Historii” lub zamówić prenumeratę.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na dziennikpolski24.pl Dziennik Polski