Jawność uwiera samorządy

– Mamy prawo wiedzieć, jak władza gospodaruje naszymi pieniędzmi i czym się kieruje, podejmując decyzje – mówi Szymon Osowski z sieci Watchdog Polska zachęcającej obywateli do kontrolowania publicznych instytucji. Tłumaczy, że tam, gdzie ludzie się tym nie interesują, powstaje pokusa nadużyć, kumoterstwa, korupcji.

Każdy może uzyskać od władz wszelkich szczebli i instytucji publicznych interesujące go informacje – prawo takie daje nam ustawa o dostępie do informacji publicznej. Od chwili jej uchwalenia trwa jednak wojna o interpretację niektórych zapisów. – Część urzędów centralnych i samorządów nie pali się do udzielania informacji, obywatele muszą się odwoływać do sądów – mówi Szymon Osowski.

Próby zniechęcenia Polaków okazały się jednak nieskuteczne: liczba wniosków rośnie. – Bardzo nas to cieszy, ale władzę uwiera – komentuje Osowski.

Związek Powiatów Polskich przekazał sejmowej Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej swoje stanowisko. W obowiązującej ustawie nie podoba się mu m.in. „brak precyzyjnej definicji informacji publicznej” – z tego powodu obywatele mogą pytać o wszystko, co jest w jakiś sposób związane z pracą urzędów lub zostało sfinansowane z publicznej kasy. Jak zauważa biuro ZPP, ujawnienie części takich informacji może być sprzeczne z ustawą o ochronie danych osobowych.

Samorządowców bolą też pytania „o wynagrodzenia osób pełniących funkcje publiczne” i „o informacje o charakterze wewnętrznym” (np. o numery telefonów służbowych). Włodarze chcieliby wprowadzić opłaty za ujawnianie danych, by „uchronić administrację przed zalewem próśb o udostępnienie informacji”. Twierdzą, że liczba wniosków rośnie lawinowo. – W większości polskich miast ludzie zadają po kilkanaście pytań rocznie – odpowiada Szymon Osowski. Dodaje, że rzekomy „zalew” nie może być powodem ograniczania prawa do kontrolowania władzy. – Często ludzie zadają pytania, bo władza nie zamieszcza danych w Biuletynie Informacji Publicznej. Gdyby to rzetelnie robiła, nie byłoby „zalewu” – podkreśla prawnik.

Dowodzi tego zeszłoroczna akcja „Dziennika Polskiego”. Pod hasłem „Komu płaci władza” zaapelowaliśmy do wójtów, burmistrzów, prezydentów i starostów w Małopolsce, by ujawnili w internecie rejestry umów zawartych przez podległe im urzędy z firmami i osobami prywatnymi. W efekcie mieszkańcy 22 gmin i powiatów mogą łatwo – bez składania wniosków – sprawdzić, na co i do czyjej kieszeni idą ich pieniądze. 160 pozostałych samorządów na razie nie upubliczniło rejestrów, więc obywatele muszą „zawracać głowę urzędnikom”.

– Władza nie powinna chować się za przepisami. Próba ograniczenia jawności przyniesie fatalny dla niej efekt – uważa poseł Piotr Zgorzelski (PSL), szef sejmowej Komisji Samorządu. Zapowiada zorganizowanie w Sejmie otwartej debaty na ten temat.

– Nie widzę potrzeby zmiany ustawy. Obywatele chwalą ją sobie, bo prowadzi do jawności, która jest podstawą demokracji – mówi krakowska posłanka Katarzyna Matusik-Lipiec (PO), członkini Komisji Samorządu.

Chcemy wiedzieć więcej

Coraz bardziej uważnie przyglądamy się działaniom lokalnych władz i zadajemy urzędnikom więcej pytań. Liczba wniosków o dostęp do informacji publicznej nie wzrosła jednak aż tak wyraźnie, by sparaliżować małopolskie instytucje.

W ubiegłym roku tylko do Urzędu Miasta Krakowa wpłynęło 1499 wniosków o udostępnienie informacji publicznej. To blisko dwa razy więcej niż jeszcze dwa lata wcześniej, kiedy zadaliśmy 826 pytań. Rosnąca liczba podań o dostęp do informacji publicznej to wyraźny trend widoczny w całym kraju.

Coraz więcej pytań lokalnym instytucjom zadają mieszkańcy największych polskich miast. Przykładowo, warszawiacy w 2013 r. wysłali urzędnikom swojego magistratu ok. 4,6 tys. pytań, czyli o około 2 tys. więcej niż w roku 2011. Wrocławianie natomiast w ubiegłym roku pisali do swojego Urzędu Miasta blisko 2 tys. razy. To aż pięciokrotnie częściej niż dwa lata wcześniej.

Coraz uważniej na ręce władzy wydają się patrzeć też mieszkańcy wielu mniejszych miast, jak np. Nowego Sącza. Wniosków o dostęp do informacji publicznej do tamtejszego Urzędu Miasta wpłynęło w ubiegłym roku 110. To wprawdzie nie oszałamiająca liczba, ale jednak o ponad 2 razy większa niż w 2011 r. (50 wniosków).

– Miasta powinny cieszyć się z takiego trendu, bo to dowodzi, że mają coraz bardziej świadomych i odpowiedzialnych mieszkańców – przekonuje Szymon Osowski z sieci Watchdog Polska, która zachęca obywateli do kontrolowania lokalnej władzy. Dodaje, że takie zainteresowanie jest jednym ze wskaźników rozwoju społeczeństwa.

Zdaniem Szymona Osow­skiego rosnąca liczba wniosków nie powinna jednak budzić nadmiernego optymizmu. – Jeżeli w ponad 700-tysięcznym mieście, jakim jest Kraków rocznie pada jedynie 1,5 tysiąca pytań, to nie jest to fantastyczny wynik – mówi prawnik Watchdog Polska.

Filip Szatanik z Urzędu Miasta Krakowa tłumaczy jednak, że takie pytania to tylko jedna z form zdobywania przez obywateli informacji. – A poza tym mamy choćby bardzo dobrze funkcjonujący Biuletyn Informacji Publicznej i przejrzystą stronę internetową, na której jest większość istotnych informacji – mówi Szatanik.

W ubiegłym roku w krakowskim magistracie najwięcej wniosków wpłynęło do Wydziału Architektury oraz Biura Planowania Przestrzennego. Poruszane kwestie dotyczyły m.in. przeznaczenia działek.

– Nie mogę powiedzieć, żebyśmy byli zalewani problemami. Prawdopodobnie właśnie dlatego, że mamy dobrze rozwinięte inne formy komunikacji z obywatelami. Poza tym wiele informacji można szybko uzyskać, po prostu dzwoniąc do urzędu – tłumaczy Filip Sza­tanik.

Na „zalew” pytań od obywateli nie narzekają inne małopolskie instytucje publiczne – m.in. urzędy miejskie w Tarnowie, Nowym Sączu, Nowym Targu, Brzesku i Bochni czy Urząd Wojewódzki w Krakowie. – Bez problemu radzimy sobie z odpowiadaniem na pytania – zapewniali nas urzędnicy.

ODPOWIADAĆ NIE TRZEBA

CBA może zachować dla siebie informacje o śledzeniu w internecie, bo to informacja niejawna, a nie publiczna. Tak orzekł wczoraj Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, oddalając skargę Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

W 2013. r fundacja złożyła do CBA wniosek o udostępnienie informacji, czy ma techniczne możliwości śledzenia połączeń telefonicznych oraz komunikacji w internecie za pomocą słów kluczowych. Według niej to informacje publiczne. CBA nie odpowiedziało, zasłaniając się właśnie ustawą o ochronie informacji niejawnych. Taką interpretację potwierdził wczoraj sąd.

[email protected]