Oficer, historyk i kustosz

Fotografia przedstawiająca Michalinę i Józefa Serugów z Różą Tarnowską oraz synami Leszkiem i Janem w Suchej Beskidzkiej. Fotografia udostępniona w latach 80. XX wieku przez Michalinę Serugową, która przez pół wieku podejmowała rozpaczliwe próby, aby ustalić wojenne losy męża...

BOCHNIA. Takich ludzi zabijano strzałem w tył głowy...

W zaproszeniu na spotkanie z cyklu "Z Bochni w świat. Ze świata do Bochni", które rozpocznie się o godz. 17.30 w Sali Portretowej Muzeum im. Stanisława Fischera, podkreślono, że biografia pułkownika Józefa Serugi (1886 - 1940) stanowi wręcz klasyczny przykład losów polskiego inteligenta z czasów II Rzeczypospolitej, zaangażowanego czynnie w sprawy Ojczyzny, któremu - podobnie jak tysiącom polskich oficerów - strzelono w tył głowy w Katyniu oraz innych miejscach kaźni na Wschodzie.

W Bochni jego zasługi upamiętniono już w 1997 roku, czyniąc go patronem jednej z ulic na Osiedlu Niepodległości, 17 września ubiegłego roku poświęcono mu jeden z dziesięciu "dębów katyńskich" zasadzonych przy tworzonej alei, a 13 kwietnia, podczas uroczystych obchodów 70. rocznicy zbrodni katyńskiej, jego nazwisko umieszczono na obelisku odsłoniętym przy trasie KN-2.

Z biografii opracowanej przez Jana Flaszę dowiadujemy się, że Józef Seruga - oficer Wojska Polskiego, wybitny historyk książki i wojskowości oraz archiwista, urodził się 9 stycznia 1886 roku w Łapczycy. Tam uczęszczał do sześcioklasowej szkoły powszechnej, a następnie w latach 1898 - 1906 do gimnazjum bocheńskiego. Już wtedy zaangażował się w działalność niepodległościową na terenie powiatu, należąc do najaktywniejszych działaczy Drużyn Strzeleckich. Ukrywał również spiskowców z zaboru rosyjskiego. W Bochni założył tajne biuro paszportów i przepustek dla członków organizacji konspiracyjnych z Kongresówki. Studia historyczne odbył na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po ich ukończeniu podjął pracę w bibliotece Akademii Umiejętności i w Archiwum Akt Dawnych Miasta Krakowa. W 1913 roku zainicjował wzniesienie w rodzinnej Łapczycy obelisku upamiętniającego rodaka - Józefa Chwałkowskiego, ucznia gimnazjum bocheńskiego, który jako ochotnik poległ w powstaniu styczniowym.

Doktorat uzyskał w 1917 roku. Karierę naukową przerwał jednak wybuch I wojny światowej. Walczył na froncie włoskim, gdzie został ranny. W pierwszych latach niepodległości odegrał istotną rolę w ratowaniu pamiątek kultury narodowej. Podczas wojny polsko-bolszewickiej powrócił do czynnej służby wojskowej, obejmując dowództwo kompanii telegraficznej w Zegrzu pod Warszawą. Należał do pionierów łączności radiowej w Wojsku Polskim. To właśnie służby radiowe złamały szyfry Armii Czerwonej, co w świetle najnowszych badań historycznych miało przyczynić się do zwycięstwa między innymi w Bitwie Warszawskiej. W 1925 roku został mianowany zastępcą dowódcy pułku w Jarosławiu, zaś rok później szefem łączności Dowództwa Okręgu w Krakowie. Po przeniesieniu w stan spoczynku był naczelnikiem krakowskiego Urzędu Telegraficznego. Później objął stanowisko kustosza zbiorów biblioteczno-muzealnych hr. Juliusza Tarnowskiego na zamku w Suchej Beskidzkiej. W sierpniu 1939 roku został zmobilizowany. Do niewoli sowieckiej trafił we wrześniu, ranny podczas bombardowania Lwowa...
Wśród prac historycznych jego autorstwa na szczególną uwagę bochnian zasługuje, napisane wspólnie z Zygmuntem Hendelem, studium architektoniczno-historyczne pt. "Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Łapczycy". Liczne notatki i wypisy źródłowe, przekazane do zbiorów bocheńskiego muzeum przez jego żonę Michalinę Serugową, świadczą, że przygotowywał się także do napisania monografii Łapczycy. - Michalina Serugowa przez pół wieku podejmowała rozpaczliwe próby, aby ustalić jego wojenne losy. Dopiero pod koniec życia uzyskała potwierdzenie, iż jej mąż został zamordowany w Katyniu - informuje Jan Flasza.

Przemysław Konieczny

[email protected]