Stabilne, mocne stawy

Lek. med. Stanisław Szymanik, specjalista ortopedii i traumatologii, przewodniczący Komisji Medycznej Polskiego Związku Narciarskiego, członek Komisji Medycznych PKOL i FIS, Scanmed Kraków Fot. Danuta Orlewska

Współczesna ortopedia rozwija się w kierunku specjalistycznych procedur operacyjnych, zwłaszcza technik artroskopowych (artroskopia - wziernikowanie wnętrza stawów, przeprowadzanie zabiegów małoinwazyjnych, rekonstrukcja stawów).
Traumatologia - chirurgia urazowa to dział chirurgii zajmujący się przyczynami, mechanizmami, skutkami i sposobami leczenia urazów, głównie złamań kości. Osobnym działem ortopedii jest chirurgia kręgosłupa. Protezoplastyka natomiast zajmuje się wymianą uszkodzonych powierzchni stawów: biodrowego, kolanowego, skokowego, barkowego. Najszybciej rozwijającą się dziedziną ortopedii jest obecnie artroskopowa chirurgia rekonstrukcyjna stawów.
W codziennej praktyce medycznej spotykam się bardzo często z przypadkami urazów nabytych podczas aktywnego uprawiania ulubionych dyscyplin sportowych przez osoby w różnym wieku, zarówno kilkunasto-, jak i 50- czy 60-letnie. Gra w piłkę nożną, jazda na nartach zjazdowych, trenowanie sportów walki, tenis - to grupa sportów predysponujących głównie do urazów stawu kolanowego.
Pośrednią przyczyną tego typu urazów jest najczęściej nieodpowiedni styl życia. Większość pacjentów całymi dniami przesiaduje przy biurku i komputerze, zamiast znaleźć czas na pójście do siłowni, pływanie na basenie czy jazdę na rowerze, ale w sezonie zimowym wielu z nich wybiera się na narty w wysokie góry. Tymczasem układ mięśniowy, nieprzygotowany do takiego wysiłku, nie może zapewnić stawom wystarczającej stabilizacji. Podczas uprawiania wspomnianych sportów dochodzi najczęściej do tzw.
urazów skrętnych
i uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego w stawie kolanowym. Narciarz podczas skrętu nogi czuje jakiś przeskok, chrupnięcie w kolanie, a następnie ból. Kolano puchnie, jest nadmiernie ciepłe, traci stabilność. Taki uraz może się zdarzyć nie tylko podczas uprawiania sportu, ale także wtedy, gdy idziemy ulicą, wysiadamy z autobusu, biegniemy. Jeśli układ mięśniowy jest słaby, wystarczy niefortunny ruch i może dojść do urazu, który kończy się czasem leczeniem operacyjnym.
Kolano jest największym stawem naszego organizmu i zarazem najbardziej bezbronnym, ponieważ niewystarczająco chronionym przez mięśnie. Strukturami stabilizującymi staw kolanowy są więzadła poboczne oraz więzadła krzyżowe przednie i tylne. Przy uszkodzeniach więzadła krzyżowego przedniego dochodzi do destabilizacji kolana. Lekarz, do którego pacjent powinien się w takiej sytuacji zwrócić o pomoc, precyzyjne diagnozuje rodzaj, miejsca uszkodzenia i podejmuje decyzję co do dalszego leczenia - zachowawczego (rehabilitacja) lub operacyjnego.
U młodych, aktywnych sportowców po urazie trzeba szybko naprawiać jak najwięcej uszkodzeń wewnątrzstawowych i to podczas jednego zabiegu (takie doświadczenia wyniosłem m.in. z praktyk amerykańskich, gdzie wykonuje się najwięcej procedur rekonstrukcyjnych w stawach kolanowych), jednak w stanach przewlekłych leczenie może przebiegać inaczej.
Niektórzy pacjenci przez długi czas odczuwają niestabilność kolana, której nie towarzyszy ból, a w związku z tym nie podejmują żadnego leczenia. Osoby, u których wystąpił taki problem, namawiałbym na rekonstrukcję więzadeł, ponieważ chodzenie na niestabilnym kolanie przez wiele lat doprowadza do przewlekłego niszczenia chrzęstnych powierzchni stawowych. Może to prowadzić do przyspieszonego powstania zmian zwyrodnieniowych. Jednak w sytuacji, gdy pacjent np. 50-letni chodził przez ok. 10 lat na niestabilnym kolanie, które nigdy go nie bolało i nagle zaczyna boleć, rekonstrukcja więzadła krzyżowego przedniego mija się już z celem, ponieważ po stabilizacji kolana ból nie ustąpi. W takim przypadku najkorzystniej byłoby wykonać częściową protezę kolana i od razu zrekonstruować więzadło krzyżowe przednie (w trakcie tego samego zabiegu).
W kolanie wykonuje się wiele różnych zabiegów, m.in. plastykę rzepki, często przeprowadzaną u młodych dziewcząt z rozpoznaną chondromalacją (rozmiękaniem) rzepki. Techniką artroskopową można zmienić trakcję (tor poruszania się) rzepki.
Uszkodzenia łąkotek
(łąkotka odpowiada m.in. za stabilność stawu kolanowego) występują najczęściej razem z uszkodzeniami więzadeł krzyżowych. W tzw. świeżych przypadkach staramy się nie usuwać uszkodzonych fragmentów łąkotek, ale je naprawiamy przy użyciu specjalnych implantów, zapewniając młodym, aktywnym ludziom pełną stabilizację kolana.
Za pomocą technik artroskopowych rekonstruujemy więzadła krzyżowe przednie lub tylne, niekiedy obydwa. Do mocowania przeszczepów używamy przeważnie implantów biowchłanialnych.
W ortopedii mamy do dyspozycji nowe, coraz doskonalsze materiały rekonstrukcyjne. Należy do nich syntetyczne włókno LARS (Ligament Augmentation and Reconstruction System), stosowane w rekonstrukcji nie tylko więzadeł krzyżowych, ale też ścięgna Achillesa, stawu barkowo-obojczykowego. Przed kilkoma dniami wykonałem właśnie w krakowskim Scanmedzie, wraz z zespołem lekarzy ortopedów, pierwszą w Krakowie rekonstrukcję więzadła krzyżowego przedniego kolana z użyciem włókna LARS (ta nowa technologia jest już stosowana przez chirurgów ortopedycznych w większości państw Europy, a także w Japonii, Kanadzie, Australii). Zabiegowi poddał się 40-letni, aktywny życiowo mężczyzna, któremu w 2004 r. wykonano we Włoszech artroskopowo rekonstrukcję więzadła krzyżowego przedniego, ale po kilku latach, podczas amatorskiej gry w piłkę, doznał ponownego urazu.
W tradycyjnych artroskopowych rekonstrukcjach, z użyciem biologicznego materiału własnego pacjenta, pierwszy okres rehabilitacji (kule plus stabilizator) wynosi ok. 5-6 tygodni, natomiast w przypadku Larsa skraca się do dwóch tygodni. O ile całkowity powrót do zdrowia piłkarza czy narciarza alpejskiego po użycia materiału konwencjonalnego (pobranego od pacjenta) wynosi 6-9 miesięcy, o tyle w przypadku Larsa są to zaledwie 2-3 miesiące. Nasz pacjent następnego dnia po zabiegu opuścił szpital. Wśród innych procedur artroskopowych wykonujemy też
naprawy chrząstki stawowej,
szczególnie u młodych ludzi. Najnowszym, wykonywanym na świecie zabiegiem są przeszczepy autologicznych chondrocytów. W przypadkach izolowanych ubytków uszkodzeń chrząstki u młodych ludzi staramy się pobrać kawałek chrząstki z innej, nieuszkodzonej części kolana i namnożyć ją w warunkach laboratoryjnych. Mamy również dużo nowoczesnych protez stawu kolanowego, szczególnie protez częściowych.
Mówiąc o zabiegach artroskopowych, skupiliśmy się na kolanie. Trzeba jednak pamiętać, że nowoczesne techniki leczenia, intensywna i sprawna rehabilitacja, nowe materiały, implanty dotyczą wszystkich stawów: barkowego, skokowego, biodrowego (wiele uszkodzeń w stawie biodrowym u młodych aktywnych ludzi można naprawić również technikami artroskopowymi). Chirurgia rekonstrukcyjna, w połączeniu z endoprotezoplastyką cały czas ewoluuje. Mamy dostęp do najnowszych materiałów, możemy wykonywać najbardziej skomplikowane zabiegi. Problem tylko w tym, że NFZ nie refunduje większości nowoczesnych procedur.
Reasumując, chciałbym też zaapelować do pacjentów, aby nie zapominali o profilaktyce. Zdrowa aktywność sportowa uprawiana regularnie, a więc jazda na rowerze, pływanie, ćwiczenia na siłowni itd., wzmacniają układ mięśniowy i chronią przed urazami. A jeśli już coś się stanie, należy się zwracać do doświadczonych lekarzy specjalistów - ortopedów i rehabilitantów. Gwarancją powrotu do pełnej aktywności jest prawidłowo przeprowadzona operacja oraz precyzyjna, dokładna, nowoczesna rehabilitacja.
WYSŁUCHAŁA: DANUTA ORLEWSKA