Przemysłowe miasta czystsze niż kurorty

Gorlice, Olkusz i Brzesko to miejscowości z najmniejszym smogiem w Małopolsce - tak wynika z pomiarów Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie. Średnie roczne stężenie pyłu PM 10 (szkodliwego dla serca i układu oddechowego) osiąga w nich ok. 30 mikrogramów na metr sześcienny, czyli poniżej normy, która wynosi 40. Dla porównania: najbardziej zanieczyszczone gminy, takie jak Kraków, Nowy Targ i Proszowice, mają średnią po ok. 50 mikrogramów.

Wśród 10 miejscowości z najmniej zapylonym powietrzem znalazło się tylko jedno uzdrowisko - Rabka. Wyróżnia się tym, że ma dość niskie stężenie PM10 - 38 rocznie, ale za to aż osiem razy przekracza normy dotyczące rakotwórczego benzopirenu. - Świadczy to o tym, że źródłem smogu w tej miejscowości są głównie piece na węgiel lub drewno, które wytwarzają benzopiren - mówi Ryszard Listwan, wiceszef Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie.

Z rankingu WIOŚ wynika, że pod względem czystości powietrza Rabka, a także inne uzdrowiska w Małopolsce przegrywają z gminami, które kojarzą się bardziej z fabrykami niż z ekologią. Gorlice są ośrodkiem przemysłu naftowego, maszynowego i drzewnego, Brzesko słynie z wielkiego browaru, a Olkusz ma fabrykę naczyń i wentylatorów. To jednak w tych miejscowościach jest mniej smogu niż np. w Szczawnicy-Zdroju, która kusi „czystym, górskim powietrzem”, choć poziom benzopirenu przekracza w niej 10-krotnie normy. Przemysłowe gminy przez wiele ostatnich lat inwestowały jednak w ekologię, zaczęły to robić nawet wcześniej niż Kraków. - Prawie cały nasz teren jest podłączony do sieci gazowej, dlatego mało mamy pieców węglowych. Wyprowadziliśmy też ruch samochodowy poza granice miasta, na obwodnicę - mówi Grzegorz Wawryka, burmistrz Brzeska. Podobnie jest w Gorlicach. - Gorlice są podłączone do gazu niemalże w 100 proc. Mamy dobrze rozwiniętą sieć ciepłowniczą - tłumaczy Łukasz Bałajewicz, wiceburmistrz Gorlic.

Inwestycje sprawiły, że w obu miastach spadło stężenie benzopirenu - do ok. 4 nanogramów na metr sześc. (Kraków ma 7). To jednak i tak więcej, niż wynosi norma, która dopuszcza jeden nanogram na metr sześc. - Jeśli weźmiemy pod uwagę standardy europejskie, to pod względem zawartości benzopirenu nawet „czyste” miejscowości w naszym województwie wypadają bardzo źle - komentuje Andrzej Guła, prezes Krakowskiego Alarmu Smogowego.

Większość europejskich miast ma stężenie benzopirenu poniżej 1, w całej Polsce natomiast tę normę spełnia jedynie Słupsk. Podobnie jest z zapyleniem. Wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia podają bezpieczne roczne stężenie PM10 na poziomie 20 mikrogramów. Wyższe wartości przyczyniają się do przedwczesnej śmierci. W Polsce jednak za spełniające normę uznaje się gminy, które mają ten wskaźnik na poziomie 40, czyli dwa razy wyższym, niż zaleca WHO.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska przebadał do tej pory 26 miejscowości w Małopolsce. Stacje z pyłomierzami trafiły teraz do kolejnych gmin: m.in. do Muszyny, Piwnicznej i Limanowej. Wszędzie wyniki pokazują, że udało się nieco zahamować emisję pyłu PM 10.

Postępy w walce ze smogiem poczyniły m.in. gminy Zakopane i Tarnów, w których doszło do rozbudowy sieci gazowej. Oprócz tego coraz więcej domów w Zakopanem korzysta z ogrzewania geotermalnego. Dzięki takim inwestycjom coraz większej liczbie gmin udaje się zmieścić w średniorocznej normie stężenia pyłu PM 10, która wynosi 40. - Polskie normy dotyczące powietrza są jednak bardzo liberalne. U nas wystarczy mieć średnioroczne stężenie pyłu PM10 poniżej 40, aby uchodzić za w miarę czystą gminę, podczas gdy Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ustanowiła granicę 20 - mówi Andrzej Guła.

Najczystsze z Małopolskich miast nie spełniają także innych międzynarodowych kryteriów. Według standardów Światowej Organizacji Zdrowia stężenie powyżej normy może utrzymywać się przez maksymalnie 35 dni w roku. Każda z małopolskich miejscowości ma jednak więcej dni ze smogiem. Nawet w najczystszych Gorlicach jest ich 38 w roku. W Zakopanem liczba ta wynosi 67, w Bochni - 74, w Krakowie - 150.

Jeszcze gorzej jest, gdy bada się stężenie rakotwórczego benzopirenu. Żadna z małopolskich miejscowości nie spełnia normy, a niektóre (jak Nowy Targ) przekraczają ją nawet 15-krotnie. W uzdrowiskowej Rabce stężenie benzopirenu jest nawet wyższe niż w Krakowie: wynosi 8,1, podczas gdy w stolicy Małopolski: 7.

Rabka to jedna z dwóch miejscowości uzdrowiskowych przebadanych dotychczas przez WIOŚ. Drugą jest Szczawnica, która do niedawna uchodziła za czystą gminę - nie została nawet wpisana przez Małopolski Urząd Marszałkowski na listę gmin, które muszą zlikwidować u siebie smog. - Szczawnica była wcześniej badana metodą modelowania matematycznego, która bierze pod uwagę m.in. położenie, klimat i liczbę pieców - tłumaczy Ryszard Listwan. Badania z 2015 r. wykazały jednak, że Szczawnica ma problem z benzopirenem. Norma jest tam przekroczona prawie 10 razy.

Nie wiadomo, jak jest w innych kurortach, bo nie ma tam stacji monitoringu. - Nasze uzdrowiska leczą w większości górne drogi oddechowe. To jest nieporozumienie, że my tam leczymy płuca, a mamy ponadnormatywne stężenia benzopirenu - mówi Małgorzata Mrugała, prezes Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie. Paweł Ciećko, wojewódzki inspektor ochrony środowiska, tłumaczy jednak, że na pełny monitoring nie ma pieniędzy.

***

Dziesięć miejscowości w Małopolsce z najniższym rocznym stężeniem pyłu PM10

Gorlice - 29
Brzesko - 29
Olkusz - 31
Tarnów - 31
Dąbrowa Tarnowska - 32
Trzebinia - 33
Zakopane - 33
Rabka - 34
Myślenice - 35
Bochnia - 36

Stężenie Benzopirenu w Małopolsce

1. Gorlice - 2,7 nanogramów na m sześc.
2. Brzesko - 3,5
3. Tarnów - 3,5
4. Dąbrowa Tarnowska - 4,4
5. Trzebinia - 5
6. Bochnia - 6,1
7. Kraków - 7
8. Niepołomice - 7,2
9. Oświęcim - 7,2
10. Tuchów - 7,4
11. Wadowice - 7,7
12. Rabka - 8,1
13. Proszowice - 8,9
14. Miechów - 8,9
15. Zakopane - 9
16. Szczawnica - 9,9
17. Nowy Sącz - 10,2
18. Sucha Beskidzka - 10,8
19. Nowy Targ - 15,5